Тарих

Облыс атауы облыстың әкімшілік орталығы болып табылатын Павлодар қаласы атауымен аталады. Негізі 1720 жылы орыстың Ертіс бойындағы әскери бекіністерінің алдағы шебі ретінде қаланған; шебтің атауы одан 20 км жерде орналасқан Коряковка тұзды көлінен алынған. 1838 ж. шеп Коряковская станицасы болып өзгертіледі.1860 ж. аяғында жергілікті көпестер станицаны Александр II-нің жаңа дүниеге келген Павл ұлының құрметіне Павлодар қаласы деп өзгертуге өтініш білдіреді. Бұл өтініш іске асырылы, 1861 жылы Павлодар қаласы пайда болды.

Қазіргі заманғы Ертістің Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды. Сол жылдары 19-шы ғасырдың басында ауыл шаруашылығының өсуі, ауылшаруашылық шикізатты қайта өңдеу салаларының, тау-кен ісінің дамуы көзделіп еді. 19-шы ғасырдың екінші жартысынан бастап Екібастұзда көмір өндіруді әзірлеу жұмысы, Коряков және Үлкен Қалқаман көлдерінде тұз өндірісі жүргізілді.

Климаты мен табиғаты

Павлодар облысының климаты тым континенттік және құрғақ. Қыста ашық және аязды ауа райын түзейтін Сібір антициклоны әсер етсе, жазда құрғақ және ыстық ауа, қуаншылық пен қарадауыл әкелетін Тұран ауа массасының әсері күшті. Қаңтар айының орташа температурасы 17 – 19,4°C, кей жылдары ол 48 °C-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 19 °C-тан 22,2 °C-қа дейін жоғарылайды, кей күндері 41 °C-қа дейін барады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшесі солтүстіктен оңтүстікке қарай 292 мм-ден 194 мм-ге дейін кемиді. Баянаула тауларында 340 мм. Жылдың суық мезгілінде жел көбінесе оңтүстік-батыс бағытта, жылы мезгілде солтүстік-батыс бағытта соғады. Олардың орташа жылдамдығы 4,0 – 4,5 м/с. Көктем мен күзде жылдамд. 15 м/с-қа дейін баратын қатты дауылды желдер де соғып тұрады. Павлодар облысында көктем қысқа, жаз айлары ыстық, құрғақ және желді келеді. Күзі қысқа, салқын және жаңбырлы. Алғашқы үсік тамыз айының соңғы онкүндігінде болады. Қыркүйектің соңғы онкүндігі мен қазанның басында алғашқы қар түседі.

Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс Сібір ойпатының жалғасы – Ертіс жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін Cарыарқаның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120 – 150 м биіктікте, Ертіс аңғарында 100 – 110 м шамасында. Сарыарқа бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда Баянаула (1026 м), Қызылтау (облыстың ең биік жері – Әулие тауы, 1055 м), Желтау (959 м) және Семізбұлақ таулары орналасқан.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері 357,9 мың га құрайды;

Орман қорының жері 126 мың га құрайды;

Су қорының жері - 78,9 мың га;

Босалқы жерлер 3370,4 мың га құрайды (оның ішінде көпжылдық екпелер 0,6 мың га, тыңайған жерлер 417 мың га, шабындықтар 108,1 мың га, жайылымдар 2363,6 мың га, басқа алқаптар 481,1 мың га құрайды).

Қалалары мен өнеркәсібі

Облысқа 10 аудан, облыстық бағыныстағы 3 қала, 7 кент, 165 ауылдық округ және 408 ауыл кіреді. Басты қалалары Павлодар, Екібастұз және Ақсу.

Павлодар облысы Қазақстанның дамыған индустриялық өңірлерінің бірі болып табылады. Еңбектің жалпыреспубликалық аумақтық бөлінісінде жетекші орынды иеленеді: өңірде өндірілетін көмірдің 61,1% шоғырланған, 44,3% -өндірілетін электр энгериясы, 76,1% - ферроқорытпа өндірісі, 41,7% - бензин өндірісі және 100% - глинозем және өңделмеген алюминийдің республикалық өндірісі.

Павлодар облысы экономикасының негізін өнеркәсіп құрайды. Онда облыс халқының төртен бірі жұмыс істейді және облыстың ІӨӨ 43%-ға жуығын құрайды.

Облыста 1000 өнеркәсіп кәсіпорыны жұмыс істейді, соның ішінде 15 жүйе құраушы кәсіпорын барлық өнеркәсіп өндірісі көлемінің 70%-дан астамын қамтиды. (“Богатырь Көмір” ЖШС (көмір өндіру), “Еуроазиаттық энергетикалық корпорациясы” АҚ (көмір өндіру, электр-жылу энергиясы), «Казхром» ТҰК» АҚ филиалы - Ақсу ферроқорытпа зауыты (ферроқорытпа өндірісі), “Қазақстан алюминийі” АҚ (глинозем, электр энергиясын шығару), “Қазақстан электролиз зауыты” АҚ (өңделмеген алюминий өндіру), “KSP Steel” ЖШС ПФ (жіксіз құбырлар және болат өндіру), “Кастинг” ЖШС ПФ (болат шығару), “Павлодар мұнай-химия зауыты” ЖШС (мұнай өнімдерін, минералдық шикізат өндіру, машина және өзге де құралдар, бумен және сумен жабдықтау), «Екібастұз ГРЭС-2» АҚ (электр энергиясын өндіру).

Өнеркәсіп өндірісі құрылымында осы кәсіпорындардың басым болуы өңір экспортының ресурстық-шикізаттық бағытталуына негізделген.

2022 жылғы қаңтарда 2021 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда өнеркәсіптік өндірістің индексі (бұдан әрі – ӨӨИ) 93,5%-ды құрады. Өндіріс көлемдерінің өсуі облыстың 2 аудандарында тіркелді, төмендеуі Павлодар қ.ә., Ақсу қ.ә., Екібастұз қ.ә., Ақтоғай, Железин, Ертіс, Тереңкөл, Аққулы, Май, Успен және Шарбақты аудандарында байқалды.

Баянауыл ауданында ӨӨИ 113,9%-ды құрады. Лигнит, мыс қойыртпалары, өзге де өңделмеген алтын және күміс өндіру көлемдері ұлғайды.

Павлодар ауданында ӨӨИ 106,5%-ды құрады. Өзге де дәнді дақылдардан жасалған жарма, ірі тартылған ұн және түйіршіктер мен өнімдер өндіру көлемдері ұлғайды.

Тереңкөл ауданында ӨӨИ 98,9%-ды құрады. Етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдері, сүт өнімдері, нан-тоқаш, макарон және ұннан жасалған кондитерлік өнімдерді өндіру көлемдері азайды.

Ақтоғай ауданында ӨӨИ 96,9%-ды құрады. Сүт өнімдері, нан-тоқаш, макарон және ұннан жасалған кондитерлік өнімдер, етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдерін өндіру көлемдері азайды.

Май ауданында ӨӨИ 96,5%-ды құрады. Сүт өнімдері, етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдері, жемістерді және көкөністерді қайта өңдеу және консервілеу өнімдерін өндіру көлемдері азайды.

Ертіс ауданында ӨӨИ 95,6%-ды құрады. Сүт өнімдері, нан-тоқаш, макарон және ұннан жасалған кондитерлік өнімдер, жемістерді және көкөністерді қайта өңдеу және консервілеу өнімдерін өндіру көлемдері азайды.

Успен ауданында ӨӨИ 95,2%-ды құрады. Етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдерін өндіру, сүт өнімдері,  жемістерді және көкөністерді қайта өңдеу және консервілеу өндіріс көлемдері азайды.

Павлодар қ.ә. ӨӨИ 95,1%-ды құрады. Мотор отыны (бензин, соның ішінде авиациялық), оттық мазут, алюминий оксиді, жасанды корундтан басқа, бу және ыстық су (жылу энергиясы) өндіру көлемдері азайды.

Железин ауданында ӨӨИ 95%-ды құрады. Сүт өнімдері, жемістерді және көкөністерді қайта өңдеу және консервілеу, етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдері, нан-тоқаш, макарон және ұннан жасалған кондитерлік өнімдерді өндіру көлемдері азайды.

Аққулы ауданында ӨӨИ 93,8%-ды құрады. Сүт өнімдері, жемістерді және көкөністерді қайта өңдеу және консервілеу, нан-тоқаш, макарон және ұннан жасалған кондитерлік өнімдер, етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдерін өндіру көлемдері азайды.

Екібастұз қ.ә. ӨӨИ 93,5%-ды құрады. Мыс кендері мен қойыртпалар өндіру, тас көмір, электр энергиясы өндіру көлемдері азайды.

Шарбақты ауданында ӨӨИ 92,6%-ды құрады. Өзге де дәнді дақылдардан жасалған жарма, ірі тартылған ұн және түйіршіктер мен өнімдер, етті қайта өңдеу және консервілеу және ет өнімдері, сүт өнімдерін өндіру көлемдері азайды.

Ақсу қ.ә. ӨӨИ 88,4%-ды құрады. Ферроқорытпалар, соның ішінде феррохром өндірісінің көлемдері азайды.

Дін мен мәдениет

Павлодар облысы халқының ішінде әр түрлі діни сенімдер, соның ішінде ислам, православиелік және католиктік христиан, протестантизм, иудаизм және өзге де аз санды діндерді ұстанатындар байқалады. 2011 ж. 1 қаңтарында облыста 172 діни бірлестіктер мен топтар тіркелген, оның ішінде мұсылмандық — 94 (54,7 %), православиелік — 17 (10 %), католиктік — 8 (4,7 %), иудейлік — 1(0,6 %), протестанттық пен өзгесі — 52 (30 %). Облыста 126 діни ғимараттар бар.

Павлодар өңірі құнды мәдени әлеуетке ие, жүздеген кітапханалары, екі кәсіпқой театры, түрлі бағыттағы ондаған мұражайлары, көптеген тарихи және архитекторлық ескерткіштері бар өңір болып табылады. Облыс мұражай, театр, кітапханалар мен көрікті жерлерге бай.

2021 жылы облыста 228 кітапхана, 12 мұражай, 2 кәсіптік театр, 4 демалыс паркі және 281 мәдени-демалыс мекемелер жұмыс істеді. 2021 жыл бойы демалыс мекемелерімен 6,1 мыңнан аса мәдени іс-шаралар өткізілді, соның ішінде 2,3 мың балаларға арналған. Іс-шаралар 13,0 мыңнан аса қатысушыларды біріктіретін 1169 ұжым күшімен өткізілді. 2021 жылы кітапханаларда 435,6 мыңнан аса пайдаланушыларға қызмет көрсетілді. Облыстың кітапхана қорында 2021 жылдың соңына 4,4 млн. аса баспа басылымдары мен кино-фотоқұжаттар болды. Мұражайларда 172,5 мыңға жуық әртүрлі экспонаттар бар.

health_care

Павлодар облысы денсаулық сақтауының тарихы 1905 жылдан басталады. Бүгінгі күні облыста 403 медициналық объект жұмыс атқарады, олардың ішінде 65 заңды тұлға: 34 ауруханалық ұйым, 7 диспансер, 12 амбулаториялық-емханалық ұйым және басқа 12 медициналық ұйым. Одан басқа, ОАА мен емханалар құрамына 3 ауылдық учаскелік аурухана, 76 дәрігерлік амбулатоия, 22 фельдшерлік-акушерлік пункт пен 237 медициналық пункт кіреді. Мемлекеттік медициналық ұйымдарда 2467 дәрігер мен 6072 орта буын медицина қызметкерлері жұмыс істейді. Дәрігерлермен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 33 құраса, орта буын медицина қызметкерлерімен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 81,3 құрайды. Мемлекеттік медициналық ұйымдардан басқа облыста 120 жекеменшік ұйымдар жұмысын атқарады. Олардың ішіндегі 95 заңды тұлға, ал 22 жеке кәсіпкер болып табылады. Бұл ұйымдарда 506 дәрігер мен 898 орта буын медицина қызметкері жұмысын істейді.

Білім

Облыстың білім беру жүйесі білім алушыларға оқу орны, білім алу деңгейі сияқты әр түрлі оқу түрін таңдауға шынайы мүмкіншіліктерді ұсынады. Облыста инновациялық оқу орындары қызмет етеді. Білім берудің мектептен тыс жүйесі өте жақсы қалыптасқан. Облыста мектептерді, бастауыш және орта кәсіби білім беру мекемелерін компьютерлендіру толығымен аяқталған. Internet желісіне барлық мектептер қосылған.

Мектепалды білім беру жүйесі облыста тұрғындардың сұранысына бағытталған және бала дамуының жас және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленген білім берудің әр түрлі қызметтерін ұсынатын мектепалды білім берудің негізгі жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын көпқызметті жалпы беру мекемелерінің желісімен байқалады. Павлодар облысында 144 мектепалды ұйымдары бар.

Облыста 416 мектеп және мектеп-интернат бар. Дарынды балаларға арналған мамандандырылған 14 мектеп, 2 гимназия мен 2 лицей, 12 мамандандырылған білім орындары шоғырланған. 128 мектеп жаңа 12-жылдық орта білім беру моделіне өткен. Облыста 25 кәсіптік мектеп пен лицей бар, 29 колледж жұмыс істейді, олардың 22-сі Павлодар, 5-і Екібастұз, қалған екеуі Ақсу қаласы мен Красноярка ауылында. Облыс аумағында төрт жоғары оқу орны жұмысын атқарады, олардың үшеуі Павлодар қаласында, біреуі Екібастұз қаласында орналасқан.